Ảnh: Huỳnh Ngọc Dân
Từ Luang Prabang, xe vượt qua 400 km đường đến Xiêng Khoảng. Đi hết con đường này thực sự là một thách thức. Đường đèo “cùi chỏ”, một bên là núi cao, bên là vực sâu. Mùa này thời tiết lại khá tệ, khi đêm vừa tới thì mưa trắng xóa không thôi bủa vây phía trước, mịt mùng. Người lái xe phải dày dạn kinh nghiệm và hết sức am tường địa hình ở đây mới có thể tự tin đưa đoàn khách chúng tôi bắt đầu cuộc hành trình xuyên suốt mười tiếng đồng hồ.
Từng chặng đường là từng chặng khám phá. Những làng dân tộc nằm rải rác ven đường ẩn hiện từ trên cao, từ phía xa. Níu chân khách đi ngang qua là ánh nhìn ngơ ngác, lạ lẫm như thể khách đến từ hành tinh khác của những trẻ thơ người đen nhẻm lấm lem đất, tóc lưa thưa cháy khét. Còn hút hồn khách là các cô sơn nữ ngồi thêu áo bên hiên nhà, hay hồn nhiên vai trần đứng tắm bên suối nước ven đường. Cô nhoẻn miệng cười e dè khi khách đưa máy hình lên bấm, cô má hồng hồng tò mò liếc trộm người lạ dưới bóng nắng hoàng hôn, đẹp rúng động. Khách say, say thật. Xe đã khuất tầm nhìn vẫn ngẩn ngơ ngoảnh lại...
Ảnh: Huỳnh Ngọc Dân
Xe đến Xiêng Khoảng lúc 11 giờ đêm. Cơn mưa trên đường đi từ chập tối vẫn đeo đuổi theo đến đây, rả rích. Thị xã Phôn Sa Vẳn đã ngủ yên nên vắng tênh. Sáng ra, chúng tôi tưởng nhầm mình đã về đến miền Bắc Việt Nam, bởi đi trong phố toàn người Việt, nói tiếng Việt. Người Việt Nam sống ở đây rất nhiều, có gia đình đã qua mấy đời, cũng có người chỉ mới sang lập nghiệp. Hàng phở, hàng bánh cuốn đông đúc. Món phở ở đây không ngon lắm, nhưng ăn cũng đỡ nhớ nhà.
Vùng đất này từng là chiến trường đã bị hủy hoại bởi cuộc chiến tranh khốc liệt. Dấu vết vẫn còn để lại là những hố bom nay trở thành những ao nước rộng. Hiện tại quanh khu vực Cánh đồng Chum vẫn còn rải rác những trái bom chưa phát nổ ẩn dưới mặt đất. Chỉ ba điểm Bản Ang, Lắt Sén, Bản Sua là khu du lịch đã được người ta dùng voi dọn sạch bom (trước cửa vào có tấm bảng xác nhận là khu vực an toàn), chứ thực ra có tổng số 109 khu vực có chum cổ.
Du khách đến Cánh đồng Chum với sự tò mò lạ lẫm, sau nữa là những tiếng xuýt xoa trầm trồ đầy ngạc nhiên, và tiếp đến là trạng thái nghi hoặc, cùng với những câu hỏi tù mù không lời giải đáp thuyết phục. Từ truyền thuyết đến khoa học, Cánh đồng Chum vẫn là điều bí ẩn không chỉ đối với du khách, mà ngay cả với người dân bản xứ: ai đã làm ra những cái chum khổng lồ này, khi nào, để làm gì...? Một người địa phương gốc Việt kể cho chúng tôi nghe truyền thuyết về bộ tộc người khổng lồ. Chính họ làm ra những cái chum này để đựng rượu. Hoặc những cái chum này dùng để chứa nước cho voi uống. Nhưng chúng tôi lại nghiêng về lời giải đáp cách khác của ông sau đó hơn.
Lào có Puôn là một trong ba bộ tộc lớn nhất đã đẽo gọt những tảng đá nguyên khối thành những cái chum khổng lồ nặng đến vài trăm tấn,
cách đây khoảng 2.500 - 3.000 năm. Tộc người Puôn có tục chôn người chết trong chum. Kích cỡ chum lớn hay nhỏ phụ thuộc vào mức độ giàu, nghèo của người khi còn sống. Trên thực tế, các nhà khảo cổ học cũng đã tìm thấy những xương người, đồ trang sức trong những cái chum. Vậy có thể coi những cái chum là những ngôi mộ. Cánh đồng Chum trải dài ngút ngàn chỉ với cỏ hoang và cây dại, cùng lố nhố những cái chum có nửa phần thân chìm dưới đất mang không gian cô quạnh hiu hắt của một nghĩa trang.
Sát thực hơn nữa, đa số các chum cổ chỉ tập trung ở những nơi hẻo lánh, rừng rậm. Song, khi chúng tôi đã gần như bị thuyết phục bởi cách lý giải này thì người hướng dẫn phản biện ngay sau đó bằng việc nhấn mạnh thêm rằng: người ta cũng đã khẳng định xương người có số tuổi lớn hơn tuổi của những cái chum cổ này. Lại tiếp tục nghi hoặc. Trở về với truyền thuyết. Rốt cuộc, chúng tôi tự đặt ra một giả thuyết khác: đó là những cái chum do trời sinh ra, tự nhiên vậy. Điều này có khi nào đúng không?
Thanh Niên Online