
Rò là gì? Rò vốn là tên một loài cá, cá rò. Gần giống như cá cơm để làm mắm nêm, con cá rò có nhiều ở vùng biển nước lợ hoặc vùng biển nóng và êm. Do đó, khi nói đến mắm rò Huế, phải nhắc tới Lăng Cô. Vùng Lăng Cô nổi tiếng với món mắm rò này là vì vậy.
Giống như miền Nam có món mắm ruốc mắm thái ở Châu Đốc, An Giang, món mắm rò cũng có cách ăn gần giống vậy. Nhưng trước hết hãy nói về cách làm ra món mắm rò. So sánh với công đoạn làm mắm nêm từ cá cơm cho dễ hình dung. Với mắm nêm, người ta phải dùng nguyên liệu chính là con cá cơm chỉ vàng. Dùng muối hột ướp khi cá còn tươi, ép vào khạp, lu hoặc vại, chờ ba mươi ngày thì dùng được.
Mắm rò cũng theo nguyên tắc ấy, nhưng có phần tinh tế hơn, bởi mắm rò là loại mắm ăn nguyên con, chứ không phải như mắm nêm, ăn khi con cá cơm đã nhừ ra thành nước sền sệt.
Nguyên tắc chế biến món mắm rò như sau: Bắt cá rò tươi lên, xóc, đãi, cho sạch nhớt vảy. Đặc biệt chỉ được rửa bằng chính nước biển hoặc nước muối pha cho có độ mặn tương ứng nước biển. Không được rửa bằng nước mưa nước giếng hay nước ngọt. Để cá cho ráo nước, rồi muối theo công thức: cứ sáu phần cá, một phần muối hột. Để từ mười lăm phút đến nửa giờ cho có thấm muối. Sau đó, cho vào lu vại, ém chật xuống. Dùng nẹp tre gài ở trên cho con cá không trồi lên. Cứ thế, để qua ba mươi ngày là có thể ăn được.
Món này chúng ta thường ăn sống. Nói ăn sống chứ thật ra, con cá khi thành mắm đã thấm muối. Chính độ mặn đã biến cá sống thành cá chín, có thể ăn ngay, không cần qua nấu nướng mà chẳng ảnh hưởng gì đến tiêu hóa.
Cá rò thịt mềm, ngọt, xương nhỏ, nên sau khi làm mắm, ta có thể nhai nguyên con mà không sợ mắc xương.
Mắm cá rò thường được ăn kèm với dưa leo, rau sống như tía tô, ngò gai, kinh giới, rau hung, hành cây bổ dọc, đặc biệt là quả vả non, khế chua. Và dĩ nhiên, một thứ chính yếu không thể thiếu là thịt luộc thái miếng mỏng.
Một chiều nào đó, bạn hãy ghé lại Huế, xuôi về Lăng Cô, ngồi nhâm nhi những con mắm rò với thịt luộc, rau ghém đủ loại. Kèm theo đó là “dưa cay” với bầu rượu Làng Chuồn mang từ một nơi gọi là làng Chuồn ở gần kinh thành Huế, còn thú vị nào bằng! Chính cái hương vị mắm độc đáo ấy làm cho người ta nhớ hoài đất cố đô…
Hiện nay, tại TP SG có nhiều nhà hàng chuyên món Huế có món mắm rò độc nhất vô nhị này.